Bình Ngô Đại Cáo

Một bản dịch mới của Bình Ngô Đại Cáo, trên tinh thần bám sát nghĩa gốc và thể văn biền ngẫu của nguyên tác. – TDTV

Làm điều nhân nghĩa, cốt ở an dân
Dấy binh dẹp giặc, trước tiên trừ bạo
Chỉ có Đại Việt ta
Thực nước ngàn năm văn hiến
Sông núi cõi bờ đã rõ
Phong tục Bắc Nam cũng khác.
Từ Triệu Đinh Lý Trần dựng nên quốc thống
Sánh Hán Đường Tống Nguyên xưng đế hai bên
Vận nước mạnh yếu tuy lúc này lúc khác
Mà hào kiệt chưa thời nào vắng
Vì thế, Lưu Cung tham công đã thảm bại
Triệu Tiết phách lối đã tan thây
Toa Đô bị vây khổn ở cửa sông Hàm Tử
Ô Mã chết tươi nơi Bạch Đằng hải khẩu
Những việc từ xưa xét lại
Chứng tích rành rành.

Lúc nhà Hồ chính sự nhiễu nhương
Khiến trăm họ sinh lòng chán ghét
Lũ cuồng Minh thừa cơ, nhằm dân ta hạ độc
Quân gian đảng lộng hành, lấy nước ta đem bán.
Thiêu kẻ tóc xanh bằng lửa bạo tàn
Chôn con đỏ hỏn trong hầm tai họa
Dối trời gạt người, chước quỷ mưu ma muôn vạn kiểu
Kết bè kéo cánh, gieo thù vãi hận hai mươi năm.
Nhân nát nghĩa tan, đất trời tưởng như sắp tận.
Sưu cao thuế nặng, núi sông tan nát cạn khô.
Kẻ bị bắt vào núi đãi vàng, ngặt nghèo thay rừng thiêng nước độc
Người bị ép ra biển mò trai, khủng khiếp thay cá sấu thuồng luồng.
Nhũng nhiễu ép làm bẫy bắt hươu đen
Vơ vét bắt dệt lưới giăng chim trả.
Côn trùng cây cỏ, thảy đều không thể sống yên
Mẹ góa con côi, long đong không nơi trú ngụ.
Cắn xé dân lành, máu mỡ răng môi bóng loáng
Tột cùng lao dịch, tòa ngang dãy dọc nguy nga
Nỗi khổ phục dịch nặng nề thôn xóm
Làng mạc cũng xác xơ nghề canh cửi.
Dốc hết nước biển Đông không rửa sạch vết nhơ
Đốn nhẵn tre núi Nam chẳng ghi xong tội ác.
Thần lẫn người chung lòng phẫn nộ
Trời với đất chẳng thể dung tha!

Ta
Lam Sơn dấy nghĩa
Hoang dã náu mình
Nghĩ thù lớn há đội chung trời
Thề một mất một còn với quân nghịch tặc.
Đau lòng nhức óc, thoáng chốc đã lẻ mười năm,
Nếm mật nằm gai, nào phải một ngày một bữa.
Căm hận quên ăn, chỉ muốn dùi mài binh pháp
Lấy cổ nghiệm kim, kỹ lưỡng nghĩ điều suy thịnh.
Chí phục quốc nhói tim, thức ngủ không hề xao nhãng.
Ngày lá cờ chính nghĩa dựng lên,
Cũng là lúc thế thù đang mạnh!

Lại ngặt vì:
Nhân tài như lá thu
Tuấn kiệt như sao sớm
Đường bôn tẩu thiếu kẻ trước sau
Chuyện kế mưu hiếm người bàn bạc.
Lòng muốn cứu dân thiêu đốt tâm can, chỉ muốn hối hả trên đường Đông tiến,
Cỗ xe cầu người hiền tài, vẫn còn trống không ghế lái.

Ấy vậy mà:
Chờ người không thấy, mịt mù như ngóng biển khơi
Ta đành dốc sức, việc nước gấp như cứu người chết đuối.
Giận lũ hung đồ chưa diệt
Thương vận nước trái ngang.
Lúc ở Linh Sơn nhịn đói bao ngày
Khi đóng huyện Khôi quân không tày lữ
Trời muốn đày ta để trao việc lớn
Nên trong khó nguy vẫn gắng vượt qua.
Cán cờ ngọn trúc phất phơ, dân cùng đinh bốn bề tụ nghĩa
Hòa rượu nước sông cùng uống, binh tướng như một dạ cha con.
Lấy yếu đánh mạnh, đánh khi giặc không phòng bị
Dùng ít chọi đông, mai phục chính là phương sách.

Trọn nên:
Lấy đại nghĩa mà thắng hung tàn
Lấy chí nhân mà thay cường bạo
Trận Bồ Đằng uy dũng như sấm sét rung trời
Thành Trà Lân thế mạnh tựa chẻ tre thổi bụi.
Sĩ khí mỗi lúc một tăng
Uy danh quân ta chấn động.
Trần Trí, Sơn Thọ, chỉ nghe hơi gió mà mất vía
Lý An, Phương Chính phải nín thở tìm nẻo cầu sinh.
Thừa thắng đuổi theo, Tây Kinh đã về với chủ.
Tuyển quân tiến đánh, Đông Đô một mối thu về.
Máu giặc thành sông ở trận Ninh Kiều, mùi tanh bay xa vạn dặm.
Thây giặc đầy đất chiến trường Tốt Động, vết nhơ lưu lại ngàn năm.
Tâm phúc của giặc là Trần Hiệp đã chịu lìa đầu.
Mưu sĩ của giặc là Lý Lượng cũng đành vong mạng.
Vương Thông giải nguy, lửa đã cháy càng thêm ngùn ngụt
Mã Anh cứu viện, quân ta hăng càng thêm cuồng nộ.
Chúng nó trí cùng lực tận, bó tay chờ ta tiêu diệt.
Ta đánh bằng phép tâm công, buông tay mà giặc tự hàng.
Ngỡ chúng phải đổi lòng cải hối,
Ngờ đâu chúng còn mưu phục thù dấn sâu tội ác.
Một kẻ cứng đầu cố chấp, làm vạ lây bao kẻ vô can
Một lúc tham lập công danh, trở thành trò cười thiên hạ.
Thằng ranh con Tuyên Đức cay cú, ào ạt xua binh không nghỉ
Đồ ẻo lả Thạnh Thăng vâng theo, dại dột lấy dầu chữa cháy.
Năm Đinh Mùi tháng chín, Liễu Thăng kéo quân đi từ Khâu Ôn
Năm nay độ tháng mười, Mộc Thạnh lại rẽ đường đến từ Vân Nam.
Ta trước đã tuyển binh đặt nơi hiểm yếu, chặn đứng mũi tiên phong
Ta sau lại điều binh vòng đánh sau lưng, cắt đứt nguồn lương thảo.
Ngày mười tám tháng này ta tiến đánh, Liễu Thăng vô phương chống đỡ ở bãi Chi Lăng
Ngày hai mươi Liễu Thăng lại thêm lần bị ta đánh bại, phải vùi thây ở núi Mã Yên
Ngày hăm lăm, bá tước Lương Minh thua trận lìa đời
Ngày hăm tám, thượng thư Lý Khánh cùng đường cắt cổ
Ta thừa cơ vung gươm công phá
Chúng hoảng loạn chỉa giáo vào nhau
Lại có quân ta bốn bề vây khổn
Hẹn đến giữa tháng mười diệt giặc
Kẻ sĩ tuyển người hùng dũng
Bề tôi rặt kẻ trung thành
Voi mà uống sông hồ phải cạn
Mài gươm giáo núi non cũng khuyết
Một hồi trống trận, kình lìa ngạc đứt
Thêm một hồi tán loạn chim muông
Kiến quyết đào đê cũng vỡ
Gió vặn hoài lá phải rơi
Đô đốc Thôi Tụ quỳ lết dâng thư tạ tội
Thượng thư Hoàng Phúc tự trói xin hàng
Lạng Sơn Lạng Giang thây phơi khắp nẻo
Xương Giang Bình Than máu hòa đỏ nước
Gió mây biến sắc
Nhật nguyệt lu mờ
Cánh binh Vân Nam bị ta chặn ở Lê Hoa, tự nghi hoặc dọa nhau sợ vỡ ruột gan
Đoàn binh Mộc Thạnh nghe tin Thăng đại bại ở thành Cần Trạm, dẫm đạp lên nhau để được thoát thân.
Lãnh Câu máu chảy trôi chày, nước sông khóc than rấm rứt
Đan Xá thây dồn như núi, cỏ hoang bị nhuộm đỏ bầm
Hai lộ cứu binh, chưa kịp đặt chân tới đã bại giữa đường
Binh sĩ trong thành, cùng quẫn phải ra quy hàng giải giáp
Tướng giặc bị vây, như hổ đói vẫy đuôi xin dủ lòng thương xót
Oai thần tha mạng, nghĩ trời cao có đức hiếu sinh.
Ban cho tham tướng Phương Chính, nội quan Mã Kỳ năm trăm chiếc thuyền, đã ra tới biển còn hồn phi phách tán.
Lại ban cho tổng binh Vương Thông, tham chính Mã Anh mấy ngàn con ngựa, về đến nước mà vẫn tim đập chân run.
Chúng đã tham sống sợ chết, mà biết tỏ lòng thành
Ta lấy toàn quân làm trọng, cũng muốn dân được nghỉ ngơi.
Ấy là phương sách sâu xa
Hiểu thông thiên hạ, xuyên suốt cổ kim
Xã tắc lấy điều yên ổn
Non sông bây giờ đổi thay
Đất trời hết bĩ đến thái
Nhật nguyện hết mờ lại tỏ
Mở ra cơ nghiệp muôn đời thái bình
Nỗi hổ nhục vong nô tẩy sạch tinh tươm
Chính do hồn thiêng sông núi anh linh, trong huyền nhiệm hộ phù con cháu.

Hay thay
Một cuộc binh nhung đại định
Công nghiệp lớn lao khôn sánh
Bốn biển mãi mãi sạch trong
Ban lời duy tân rộng khắp

Bá cáo xa gần
Thảy nên nghe biết!

Nguyên tác Nguyễn Trãi

Hải Lê dịch